يلدا، شب تولد مسيح يا انقلاب زمستاني؛ نام آخرين روز از پاييز را هر چه که بگذاريد وجه اشتراک تمامشان مراسمي است که مردم براي زنده نگه‌داشتن طولاني‌ترين شب سال برگزار مي‌کنند.

 به نقل از روزنامه آرمان: شبي که خورشيد در بيشترين فاصله از استوا قرار مي‌گيرد و در نتيجه زمستان نيمکره شمالي و تابستان نيمکره جنوبي از راه مي‌رسد. انقلاب زمستاني از هزاران سال قبل تا به حال بهانه برگزاري آيين‌هاي باستاني بوده است؛ در ايران باستان بهانه شب چله، در ميان يهوديان بهانه حنوکا و در ميان مسيحيان بهانه جشن کريسمس. اما جز اين آيين‌ها، در فرهنگ هر کشور رسم و رسومي براي زنده نگه داشتن طولاني‌ترين شب سال وجود دارد. واژه يلدا، از دوران ساسانيان که متمايل به استفاده از خط (الفباي از راست به چپ) سرياني شده بودند به کار رفته است. يلدا- همان ميلاد به معناي زايش- زاد روز يا تولد است که از آن زبان سامي وارد پارسي شده است. بايد دانست که هنوز در بسياري از نقاط ايران به ويژه در جنوب و جنوب خاوري براي ناميدن بلندترين شب سال، به جاي شب يلدا از واژه مرکب شب چله استفاده مي‌شود. جشن شب يلدا يک جشن کاملا زنده است و همه مسيحيان جهان اين جشن را با نام جشن تولد مسيح برگزار مي‌کنند. يلدا و مراسمي که در نخستين شب بلند زمستان و بلندترين شب سال برپا مي‌کنند سابقه‌اي بسيار دراز داشته و مربوط مي‌شود به ايزد مهر به اين جشن که يکي از کهن ترين جشن‌هاي ايران باستان است در اصطلاح شب چله هم گفته مي‌شود. چله بزرگ از يکمين روز دي‌ماه که جشن خرم روز است تا دهم بهمن که جشن سده است به طول مي‌انجامد. در اين ايام شدت سرما بيشتر است، آنگاه چله کوچک فرا مي‌رسد که از دهم بهمن تا بيستم اسفند به طول مي‌انجامد و سرما کم‌کم کاسته مي‌شود.

يلدا در ايران

امروز هم ايرانيان در سراسر جهان اين جشن زيبا را در کنار يکديگر برگزار مي‌کنند و به خواندن شاهنامه و گرفتن فال حافظ مي‌پردازند. براي در امان بودن از خطر اهريمن، در اين شب همه دور هم جمع مي‌شدند و با برافروختن آتش از خورشيد طلب برکت مي‌کردند. در آيين شب يلدا يا شب چله، خوردن آجيل، هندوانه، انار، شيريني و ميوه‌هاي گوناگون، همه جنبه نمادين دارد و نشانه برکت، تندرستي، فراواني و شادکامي است. در اين شب هم همچون جشن تيرگان، فال گرفتن از کتاب حافظ مرسوم است. حاضران با انتخاب و شکستن گردو از روي پوکي و يا پري آن، آينده گويي مي‌کنند. جشن شب يلدا جشني است که از هفت هزارسال پيش تاکنون در ميان ايرانيان برگزار مي‌شود. هفت هزار سال پيش نياکان ما به دانش گاه شماري دست پيدا کردند و دريافتند که نخستين شب زمستان بلندترين شب سال است. يکي ديگر از دلايل برگزاري اين جشن، شب زادروز ايزدمهر يا ميترا است. مهر به معناي خورشيد است و تاريخ پرستش آن در ميان ايراني‌ها و آريايي‌ها به پيش از دين زرتشت بازمي گردد که پس از ظهور زرتشت اين پيامبر او را اهورامزدا تعريف کرد. يکي از ايزدان اهورايي مهر بود که هم اکنون بخشي از اوستا به نامش نامگذاري شده است. اقوام قديم آريايي جشن تولد آفتاب را آغاز زمستان مي‌گرفتند، به ويژه ژرمن‌ها که اين ماه را به خداي آفتاب نسبت مي‌دهند و زياد هم بي تناسب نيست، چرا که آغاز زمستان همچون تولد خورشيد است که از آن روز در نصف کره شمالي رو به افزايش و ارتفاع و درخشندگي مي‌گذارد و هر روز قوي‌تر مي‌شود.

يلدا در پاکستان

پاکستاني‌ها بر اساس آيين‌هاي قديمي شان در شب يلدا به دعا و نيايش مي‌پردازند. مردان آيين حمام زمستاني را به جا مي‌آورند و در حالي که تکه ناني را در دست گرفته اند روي سرشان آب مي‌ريزند. اين حمام بايد ايستاده انجام شود و از صبح تا بعد از ظهر آخرين روز از پاييز ادامه خواهد داشت. زنان و دختران هم مراسم سنتي حمام را به جا مي‌آورند و بعد از اين تطهير، مراسم آتش‌افروزي، جشن و پايکوبي و خوردن غذايي که از شکمبه بز تهيه شده، آغاز مي‌شود.

مردم شرق آسيا در بلندترين شب سال

مردم شرق آسيا، انقلاب زمستاني‌شان را با مراسم دونگ‌ژي جشن مي‌گيرند. مراسمي که در ميان ژاپني‌ها، چيني‌ها، کره‌اي‌ها و مردم فيليپين، تايلند و ويتنام، يکي از مهم‌ترين مراسم آييني به حساب مي‌آيد و از غروب روز آخر پاييز شروع مي‌شود. خانواده‌ها در اين روز دور هم جمع مي‌شوند و غذايي به اسم تانگ يوآن و کوفته برنجي مي‌خورند؛ غذاهايي که در فرهنگ شرق آسيايي‌ها، نماد همبستگي و اتحاد خانواده دانسته مي‌شود.

يلدا در کره

در کره، غذايي به نام سائيلسيم مرسوم است که با برنج و لوبيا قرمز تهيه مي‌شود. آنها مايع ويژه اي را در اين روز در اطراف خانه خود مي‌پاشند تا ارواح خبيث و نيروهاي شر را از اطرافشان دور کنند. کاري که شايد منشا آن، افسانه قديمي چيني‌ها باشد که بر اساس آن در آخرين روز پاييز روح يک شکارچي به خانه روستاييان سرک مي‌کشد تا طعمه فصل سرمايش را پيدا کند.

استقبال از فصل زمستان با حمام مرکبات

ژاپني‌ها هم در اين روز حمام مرکبات مي‌گيرند تا نه فقط نيروهاي منفي را از خود دور کنند، بلکه در زمستان پيش رو، از سرماخوردگي هم در امان باشند. حمام مرکبات در گذشته به معني غوطه ور شدن در وان مرکبات بود، اما امروزي‌ها اگر قرار باشد اين رسم را به جا بياورند، در واني حمام مي‌کنند که داخل آن چند ليمو و پرتقال را شناور کرده اند.

«اولين قدم» در اسکاتلند

در اسکاتلند مراسمي به اسم‌هاگماني برگزار مي‌شود که در آن مراسم «اولين قدم» برگزار مي‌شود. رسمي شبيه کاسه زني نوروز ايراني‌ها که در آن، يک نفر با موهاي بلند و سياه رنگ در خانه همسايه‌ها مي‌رود و از آنها هديه‌هايي همچون نمک، نان، نوشيدني، پودينگ ميوه، شيريني و شکلات و... مي‌گيرد.‌هاگماني از نيمه شب به بعد آغاز مي‌شود و يکي از مهم‌ترين جشن‌هاي زمستاني اسکاتلندي‌ها است.

خورشيد طناب‌پيچ مي‌شود

مردم بوليوي، پرو و اکوادور رسم مشترکي در طولاني‌ترين شب سال دارند: طناب پيچ کردن خورشيد! آنها به ارتفاعات مي‌روند و در مراسمي آييني وانمود مي‌کنند خورشيد را به سنگ‌ها بسته اند تا روزها را طولاني‌تر کنند. ارتفاعات ماچوپيچو در اسپانيا يکي از مهم‌ترين نقاط باستاني طناب پيچ کردن خورشيد بوده است.

فستيوال شادي در غرب آفريقا

اما پرهيجان‌ترين مراسم شايد فستيوالي باشد که در باهاماس، غرب آفريقا، جامائيکا و بخش‌هايي از کارولينا و ويرجينيا برگزار مي‌شود. در اين فستيوال، مردم با لباس‌هاي عجيب و غريبي همچون کله گاو، پيکر اسب، شيطان و فرشته و... به خيابان‌ها مي‌آيند و موسيقي‌هاي آييني شان را مي‌نوازند تا به استقبال زمستان بروند. به گزارش مهر، در روسيه هم مردم طولاني‌ترين شب سال را به دعا و نيايش مي‌پردازند و غذاي مرسومشان، نان، پنير و عسل است. آنها با ريسه کشيدن خيابان‌ها و روشن کردن چراغ‌هاي رنگين، به استقبال زمستان مي‌روند و در طولاني‌ترين شب سال‌ کلوچه‌هاي خانگي به يکديگر هديه مي‌دهند.

شب چله در افغانستان

شب يلدا در ميان مردم افغانستان به ويژه ولايت «بلخ» اين کشور از جايگاه خاصي برخوردار است که شب‌نشيني و شعرخواني از جمله سنت‌هاي ويژه افغان‌ها در اين شب به شمار مي‌روند. در مزار شريف، همه ساله مردم فرهنگ‌دوست ولايت بلخ در شمال افغانستان با آداب و رسوم خاص خود به استقبال اين شب مي‌روند.